کاربردهای صنعتی لاتکس ها – بخش 3
لاتکس
4- روکش‌های صنعتی
انواع دیگری از روکش‌های برپایه‌ی آب که اهمیت تجاری دارند شامل آسترها، روکش‌های خودروها و روکش‌های صنعتی است. آسترها روکش پایه‌ای را در سطح سوبسترا تشکیل می‌دهند که روکش خارجی بر روی آن اعمال خواهد شد. آستر باید به‌سطح چسبندگی قوی داشته باشد، ناهمواری سطح را برطرف سازد و تا حدی قابلیت انعطاف‌پذیری بین سوبسترا و روکش رویی را فراهم آورد. آستر همچنین لایه‌ی خارجی را در برابر آلودگی حاصل از لکه‌های (زنگ‌زدگی، خوردگی) موجود در سوبسترا محافظت می‌کند. لایه‌ی روکش خارجی مسئول ایجاد خواص نوری مطلوب روکش می‌باشد. آستری به‌طور معمول مشتمل بر کوپلیمرهای اکریلیک در غلظت‌های بالاتر است تا ضمن کاهش تعداد ترک‌ها (حفره‌ها) در فیلم، انعطاف‌پذیری را بهبود بخشد.
تمایل به‌کاهش ترکیبات آلی فرار (VOCs) اصلی‌ترین نیروی محرکه به‌منظور استفاده از روکش‌های خودرو برپایه‌ی آب و به‌طور عمده در حالت پراکنش‌های پلی‌یورتانی، پلی‌استری، پلی‌اکریلیکی و اپوکسی است. به‌طور کلی، چهار لایه در سامانه‌ی روکش خودرو وجود دارد. روکش‌دهی الکتریکی اپوکسی-آمین، بدنه‌ی فلزی ورقه‌ی فولادی را در برابر خوردگی خیلی مقاوم می‌سازد. سپس آستر پلی‌استر به‌وسیله‌ی روکش‌دهی با اسپری اعمال می‌شود تا چسبندگی لایه‌ی بعدی (لایه‌ی پایه) را بهبود دهد. لایه‌ی پایه ممکن است پلی‌اکریلیک، پلی‌یورتان یا پلی‌استر باشد. این لایه همچنین حاوی رنگ‌دانه است که رنگ را در ماشین ایجاد می‌کند. در نهایت با افزایش روکش شفّاف به‌سطح، براقی و مقاومت شیمیایی بالا می‌رود. برای بالابردن دوام و طول عمر، روکش‌های خودرو پخت می‌شوند (به‌طور شیمیایی شبکه‌ای می‌شوند).
روکش‌های صنعتی با مواردی که در اغلب کاربردهای رنگ خانه استفاده می‌شوند، تفاوت دارد. این روکش‌ها با مقیاس بیش‌تر در ساختمان‌ها و تجهیزات صنعتی استفاده می‌شوند، دمای انتقال شیشه‌ای بالایی دارند؛ به‌طوری‌که علاوه‌بر محکم‌تربودن از رنگ‌های خانه‌ای، خواص مسدودکنندگی آن‌ها نیز در اثر کوپلیمری‌شدن با مونومرهای آبگریزتر بهتر می‌شود. روکش‌های صنعتی اغلب از نوع کوپلیمرهای اکریلیک‌اند؛ هرچند لاتکس‌های پلی‌یورتانی، اپوکسی و رزین الکید نیز استفاده می‌شوند.
5- روکش‌های کاغذ
پلیمرهای امولسیونی در صنعت کاغذ به‌عنوان روکش استفاده می‌شوند و دو نقش متفاوت ایفا می‌کنند: اول، استحکام کاغذ در برابر رطوبت را با آبگریزترکردن سطح بهبود می‌دهند. روشی که بر اساس آن این لایه‌ی آبگریز اعمال می‌شود، به‌صمغ‌زنی سطح معروف است. لاتکس‌های برپایه‌ی اکریلیک در این مرحله بسیار زیاد استفاده می‌شوند.
نقش دوم لاتکس‌ها، عملکرد به‌عنوان رنگپایه برای رنگ‌دانه‌ها و پرکننده‌های اعمال‌شده به‌سطح کاغذ است. برای ایجاد رنگ در کاغذ و بهبود خواص نوری آن نظیر پشت‌پوشی و براقی، وجود رنگ‌دانه‌ها ضروری است. ذرات لاتکس به‌پرشدن ناهمواری سطح کمک می‌کنند و سطح یکنواختی را برای نشاندن مرکّب فراهم می‌آورد. کاغذ طی فرآیند نَوردزدن با سرعت بالا روکش داده می‌شود. پلیمرهای امولسیونی به‌عنوان رنگپایه در صنعت مقوای نازک و مقوّای فیبری نیز استفاده می‌شود.
6- منسوجات بافته‌شده و بدون بافت
پارچه‌های به‌هم‌بافته از رشته یا نخ به‌صورت منسوجات بیان می‌شوند. درحالی‌که الیاف کوتاه‌تر به‌هم‌متصل‌شده به‌روش تصادفی تخلخل‌دار منسوجات بدون بافت نامیده می‌شود. در هر دو مورد، لاتکس‌های شبکه‌ای‌شونده به‌عنوان رنگپایه برای بهبود پایداری، دوام، مقاومت شیمیایی و به‌تأخیرانداختن آتشگیری به‌طور وسیع استفاده می‌شوند. کوپلیمرهای اکریلیک متداول‌ترین دسته‌ی رنگپایه‌ها محسوب می‌شوند. البتّه سایر کوپلیمرها نظیر کوپلیمرهای استایرن-بوتادی‌اِن یا اتیلن-وینیل‌استات بیش‌تر زمانی که از نظر هزینه یا عملکرد مورد نیاز باشند، استفاده می‌شوند. نرمی (انعطاف‌پذیری) یا سختی (استحکام) پارچه از طریق دمای انتقال شیشه‌ای رنگپایه‌ی لاتکس کنترل می‌شود. منسوجات خانگی باید در برابر کرنش مقاوم باشند و شستشوی مکرّر را بدون تخریب اساسی تحمل کنند. لاتکس‌ها به‌عنوان رنگپایه برای نگه‌داشتن نخ‌های درهم‌بافته‌شده در کنار یک‌دیگر و روکش‌دهی آن‌ها با لایه‌ی نازک محافظ استفاده می‌شود. میزان دفع آب به‌وسیله‌ی پارچه با افزایش آبگریزی رنگپایه‌ی لاتکس بهبود می‌یابد.
پارچه‌های بافته‌نشده به‌صورت ورق‌هایی از الیاف طبیعی یا سنتزی به‌وسیله‌ی عملیات خشک، خیساندن یا لایه‌گذاری چرخشی تشکیل می‌شوند. الیاف به‌طور مکانیکی از طریق گره‌زدن، به‌طور حرارتی از طریق نرم‌کردن الیاف مصنوعی یا به‌طور شیمیایی از طریق چسباندن به‌وسیله‌ی لاتکس‌ها به‌همدیگر متّصل می‌شوند. هر دو محصولات دورانداختنی (مانند پوشک بچه در کهنه‌ی بچه) و محصولات با دوام (مانند پشت‌پوشی فرش) از مواد بدون بافت ساخته می‌شوند.
گردآورنده: مهدیار یافتیان- شرکت سیماب رزین
بخوانید: کاربردهای صنعتی لاتکس‌ها – بخش 2
مرجع: مهدویان، ع.؛ عبداللهی، م.؛ اشجاری، م.؛ از پلیمریزاسیون امولسیونی تا نانوامولسیون‌ها (اصول و کاربردها)، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران، چاپ اول، ص. 45 تا 50، 1387.
