کاربردهای صنعتی لاتکس‌ها – بخش 4
7- رنگپایه‌های پوشش فرش
فرش و قالی در مقادیر هنگفت در سراسر جهان تولید می‌شود. فرش به‌وسیله‌ی دوختن رشته‌های نخ در پارچه‌ی پشتی اصلی درست می‌شود تا خواب را ایجاد کند. سپس قسمت پشت فرش با روکش پشتی شامل دو لایه، پوشش داده می‌شود: روکش اوّلیّه و روکش Scrim. هر دو لایه معمولاً لاتکس‌های استایرن-بوتادی‌اِن کربوکسیل دارند که با پرکننده‌های کلسیم‌کربنات و تغلیظ‌کننده‌های پلی‌اکریلیک اصلاح شده‌اند. روکش اوّلیّه به‌صورت پایه می‌آید و به‌صورت روکش‌دهی مستقیم اعمال می‌شود. این روکش به‌عنوان یک رنگپایه عمل می‌کند که خواب فرش را در جایش نگه می‌دارد. در مرحله‌ی بعدی، روکش Scrim به‌خاطر لایه‌گذاری مادّه‌ی پشتی ثانویه در پشت فرش با هدف ایجاد پایداری ابعادی اعمال می‌شود. روکش پشتی لاتکس، پلیمری است که نقش‌های دیگری نیز دارد: از جمله کاهش آتش‌گرفتگی، بهبود مقاومت در برابر آب و کنترل بوی خوش.
8- چسب‌ها
چسب‌ها در بسیاری از صنایع نظیر خودرو، ساختمان، اثاثیه (مبلمان) و بسته‌بندی که در آن‌ها باید دو مادّه به‌سرعت با پیوند قوی به‌هم متّصل شوند، استفاده می‌شود. چسب‌های پایه‌آبی در سال‌های اخیر به‌علّت افزایش مقرّرات زیست‌محیطی بسیار مورد اقبال واقع شده‌اند. بعضی از چسب‌های برای اتّصال‌های موقّت (برگشت‌پذیر) مناسب‌اند و بعضی دیگر برای ایجاد اتّصال‌های دائمی (برگشت‌ناپذیر) بهترند. در مجموعه‌ی اتّصالات برگشت‌پذیر، چسب‌های حسّاس به‌فشار نظیر موارد استفاده‌شده در نوارها و برچسب‌ها متداول‌اند. چسب‌های حسّاس به‌فشار، موادّی گرانرو معمولاً شامل پراکنش‌های کوپلیمر اکریلیک با وزن مولکولی بالا و دمای انتقال شیشه‌ای پایین‌اند. برای دستیابی به‌عملکرد بهینه شاید اصلاح فرمول‌بندی چسب‌های حسّاس به‌فشار با نرم‌کننده‌ها، چسبناک‌کننده‌ها، عامل‌های ترکننده یا غلیظ‌کننده‌ها ضروری باشد. چسب‌های حسّاس به‌فشار با چسبیدن به‌سطح سوبسترا، استحکام همچسبی را فراهم می‌آورد. خواص چسبندگی از نظر چسبناکی (توانایی چسبندگی سریع)، استحکام در برابر پوسته‌پوسته‌شدن (نیروی لازم برای جداکردن) و استحکام برشی (مقاومت در برابر لغزش تحت بارگذاری‌های مماسی) بررسی می‌شوند.
چسب‌های لایه‌ای و ساختمانی، انواع متداول مجموعه چسب‌های برگشت‌ناپذیرند. چسب‌های لایه‌ای با اتّصال چندین لایه از مواد به‌یک‌دیگر، ورقه‌ی واحدی را تشکیل می‌دهند. پراکنش‌های پلی‌اکریلیکی و پلی‌یورتانی در فرمول‌بندی‌ها استفاده و بیش‌تر اوقات به‌خاطر استحکام بیش‌تر شبکه‌ای می‌شوند. چسب‌های لایه‌ای در صنایع لایه‌گذاری فیلم، بسته‌بندی انعطاف‌پذیر، مبلمان (اثاثیه) و خودرو به‌کار می‌روند. چسب‌های ساختمانی از نظر نوع پراکنش‌های پلیمری برپایه‌ی اکریلیک یا استایرن-بوتادی‌اِن محسوب می‌شود که در کف و دیوار ساختمان استفاده می‌شوند و یا درزگیرهای (الاستومری) برپایه‌ی سیلیکون‌اند که برای درزبندی اتّصالات و دفع رطوبت استفاده می‌شوند.
9- مصارف تجاری دیگر
در کنار مصارف اصلی که پیش‌تر ذکر شد، پلیمرهای امولسیون در بسیاری از صنایع دیگر به‌کار می‌روند و مثال‌های این کاربردها به‌طور اختصار در این‌جا ذکر می‌شوند. پرداخت کف‌پوش‌ها برپایه‌ی پراکنش‌های پلیمری برای بالابردن براقی و دوام سطوح کف‌پوش استفاده می‌شوند. برخی از مرکّب‌های چاپ برپایه‌ی لاتکس برای چاپ‌کردن روی فیلم‌های پلاستیکی (نظیر کیسه‌ها) یا محصولات کاغذ (نظیر کارتن‌های مقوّایی) به‌کار گرفته می‌شوند. امولسیون‌ها به‌طور گسترده در صنایع آرایشی استفاده می‌شوند. پلیمرهای امولسیونی را می‌توان با اسپری‌کردن خشک کرد و پودرهای بدست‌آمده را به‌عنوان کمک‌فرآیند، عامل‌های چقرمه‌کننده و اصلاح‌کننده‌های ضربه در پلی‌وینیل‌کلراید و رزین‌های مهندسی به‌کار برد. اسفنج‌های لاتکسی را می‌توان با کف‌دارکردن به‌منظور ورود حفره‌های هوا به‌لاتکس‌ها و به‌دنبال آن شبکه‌ای‌کردن به‌منظور تثبیت ساختار تهیّه کرد. برای بهبود چسبندگی، استحکام و مقاومت شیمیایی سیمان (بتون) از لاتکس استفاده می‌شود. عملیات‌های تکمیل چرم در اثر استفاده از پراکنش‌های پلیمری به‌عنوان رنگپایه بهتر می‌شود، پلاستیزول‌های حاوی لاتکس‌های پلی‌وینیل‌کلراید که به‌صورت اسپری خشک شده‌اند و دوباره در حلّال آلی پراکنش یافته‌اند، اغلب در کاربردهای روکش استفاده می‌شوند. لاتکس‌ها به‌عنوان اصلاح‌کننده به‌آسفالت اضافه می‌شوند تا استحکام و دوام آن‌ها را بهبود بخشند.
گردآورنده: مهدیار یافتیان- سیماب رزین
بخوانید: کاربردهای صنعتی لاتکس ها – بخش 3
مرجع
مهدویان، ع.؛ عبداللهی، م.؛ اشجاری، م.؛ از پلیمریزاسیون امولسیونی تا نانوامولسیون‌ها (اصول و کاربردها)، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران، چاپ اول، ص. 45 تا 50، 1387.
