کاربردهای صنعتی لاتکس‌ها – بخش 1
لاتکس ها به‌طور معمول در حالت اولیه‌ی خودشان استفاده نمی‌شوند. بلکه برای تغییر خواص با سایر مواد ترکیب می‌شوند. این امر به‌منظور ایجاد هماهنگی برای کاربردهای مورد نظر صورت می‌گیرد. رنگدانه‌ها و غلظت‌دهنده‌ها به‌ترتیب برای اصلاح خواص نوری و رئولوژیکی به‌لاتکس‌ها اضافه می‌شوند. در بیشتر اوقات خود لاتکس جزء اصلی نیست. بلکه بیشتر برای بهبود خواص عملکردی محصول تجاری استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، روکش‌های لاتکس مقاومت شیمیایی سطوح خارجی تجهیزات صنعتی را فراهم می‌آورند و رنگپایه‌های لاتکس، پایداری ابعادی پارچه را تأمین می‌کنند. در اغلب موارد، لاتکس‌های تجاری‌شده در مقیاس اقتصادی (در کل با تولید حداقل 8 میلیون تُن لاتکس خشک به‌طور سالیانه) تولید می‌شوند. ارتقای کیفیّت محصول اغلب از نظر هزینه بسته به‌کاربرد انجام می‌شود.
1- تایر وسایل نقلیه
لاتکس‌های طبیعی که در ساخت تایر استفاده می‌شوند، بیشتر تولید جهانی لاتکس را به‌خود اختصاص می‌دهند. لاستیک طبیعی از درخت لاستیک استخراج، منعقد، خشک و سپس به‌کارخانه‌های تایرسازی حمل می‌شود. در آن‌جا، این لاستیک برای اصلاح مقاومت شیمیایی آن با لاستیک سنتزی ترکیب و دوده نیز به‌تایر اضافه می‌شود. در واقع رنگ سیاه دوده مشخّصه‌ای را ایجاد می‌کند تا ضمن پوشاندن آلودگی‌ها، مقاومت در برابر سایش و نور ماورای بنفش را بهبود بخشد. امکان دارد پرکننده‌ها نیز در ترکیب تایر اضافه شوند تا جایگزین بعضی از مواد لاستیکی پرهزینه شوند یا خواص مکانیکی را بهبود بخشند. برای تهیّه‌ی دیواره‌ی کناری و آج تایر، لاستیک اکسترود می‌شود. به‌منظور تشکیل لایه‌هایی که در عرض تایر قرار می‌گیرند، ریسمان‌های پارچه‌ای با لاستیک روکش داده می‌شوند. همچنین سیم‌های فولادی با لاستیک روکش داده می‌شوند تا تسمه‌های قرارگرفته در امتداد آج را تشکیل دهند (به‌همین جهت تایرهای رادیال با تسمه‌های فلزی نامیده می‌شوند). لایه‌ها و تسمه‌ها استحکام و پایداری ابعادی را در تایر تأمین می‌کنند. اجزای تایر در غلتک قرار می‌گیرند تا تایر خام یا پخت‌نشده به‌دست آید. تایر خام در نهایت پس از استقرار در قالبی دوقطعه‌ای، تا دمای 175 درجه‌ی سانتی‌گراد حرارت داده می‌شود تا این‌که تایر به‌وسیله‌ی سولفور ولکانش (شبکه‌ای) شود. چگالی اتّصالات عرضی باید در حدّی باشد که صلبیّت در تایر تأمین شود؛ امّا نباید به‌قدری زیاد باشد که باعث شکننده‌شدن تایر گردد.
2- دستکش‌های لاتکس
بیشتر دستکش های لاتکس که به‌وسیله‌ی متخصصان بهداشت، تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی، مأموران پلیس و کارکنان آتشگیری استفاده می‌شوند، از لاتکس‌های لاستیک طبیعی (NR) تهیه می‌شوند. دستکش‌ها با فرآیند غوطه‌وری در لاستیک تهیّه می‌شوند. در این فرآیند یک شکل یا قالب (یعنی مدلی از یک دست، در بعضی موارد همراه با ساعد) در حمّامی حاوی لاتکس لاستیک طبیعی غوطه‌ور شده و خارج می‌شود. در این صورت یک روکش نازکی از پلیمر لاتکس روی قالب قرار می‌گیرد. سپس مجموعه در دمای بالا خشک می‌شود تا دستکش تشکیل شود. در نهایت دستکش از قالب خارج می‌شود.
گستردگی زیادی در فناوری غوطه‌ورسازی نظیر نوع فرآیند ساخت (مثل حمام برای دستکش‌های ضخیم‌تر یا فرآیند پیوسته برای دستکش‌های نازک و یک‌بار مصرف)، ترکیب حمّام لاتکس، استفاده از محلول‌های منعقدکننده، شرایط خشک‌کردن و ولکانش، پاکسازی دستکش‌ها (یعنی استخراج پروتئین‌های لاتکس لاستیک طبیعی قابل‌استخراج از طریق فرآیند خیساندن به‌منظور کاهش حساسیت‌زایی)، دما، کاربرد مادّه‌ی ضدچسبندگی، کلردارکردن و غیره وجود دارد. به‌عنوان مثال، قالب را می‌توان ابتدا در یک محلول منعقدکننده (نظیر کلسیم‌نیترات یا کلسیم‌کربنات) وارد کرد. سپس تا حدّی خشک کرد و پس از آن، در حمّام لاتکس غوطه‌ور کرد. حضور منعقدکننده در قالب، لاتکس را در سطح قالب منعقد خواهد کرد و به‌این ترتیب، فیلمی از پلیمر لاتکس روی قالب تشکیل می‌شود. ضخامت فیلم لاتکس و دستکش‌های به‌دست‌آمده را می‌توان با اصلاح زمان غوطه‌ورسازی قالب در حمّام لاتکس، میزان جامد لاتکس، گرانروی آن، غلظت منعقدکننده و حضور افزودنی‌ها کنترل کرد.
لاتکس لاستیک طبیعی (NR) به‌ماده‌ی مهمی برای تهیه‌ی دستکش‌های یک‌بار مصرف استفاده‌شده به‌وسیله‌ی پزشکان مراکز بهداشتی تبدیل شده است. این پلیمر خواص مسدودکنندگی عالی، کشش بالا، استحکام پارگی و خواص کشسانی دارد. علاوه‌بر نرم‌بودن، از نظر پوشیدن در دوره‌های زمانی طولانی راحت است. در مقایسه با دستکش‌های تهیّه‌شده از لاستیک‌های سنتزی قیمت پایینی دارد. با وجود این، عیب بسیار چشمگیر برای استفاده از لاتکس لاستیک طبیعی، عبارت است از: افزایش میزان فوق حسّاسیّت آلرژیک در افرادی که در معرض دستکش‌های NR (مثل متخصّصان بهداست، کارکنان مسئول فوریّت‌های پزشکی، مریض‌هایی که طی درمان‌های پزشکی و دندانپزشکی در تماس با دستکش‌ها می‌باشند) قرار دارند. البتّه با این تخمین که فوق حسّاسیّت‌های آلرژیک در 10 درصد از این افراد هدف است. دستکش‌های فاقد لاتکس طبیعی که به‌تمامی حاوی مواد سنتزی‌اند (مثل دستکش‌های وینیلی، نیتریلی یا پلی‌ایزوپرن سنتزی) برای تماس با افرادی با حسّاسیّت معلوم به‌لاستیک لاتکس طبیعی استفاده می‌شوند.
ادامه دارد…
گردآورنده: آقای مهندس مهدیار یافتیان- شرکت سیماب رزین
بخوانید: توضیحی بر پلی وینیل استات و پلی وینیل الکل
مرجع
مهدویان، ع.؛ عبداللهی، م.؛ اشجاری، م.؛ از پلیمریزاسیون امولسیونی تا نانوامولسیون‌ها (اصول و کاربردها)، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران، چاپ اول، ص. 41 تا 45، 1387.
